Krytycznym okiem : Najstarszy Koran świata

Roman ŻuchowiczArcheologia, Hejt

Koran starszy od Mahometa! Muzułmańska tradycja podważona! W dobie kryzysu imigranckiego, news dotyczący znalezienia najstarszego egzemplarza świętej księgi Islamu podchwyciły wszystkie media internetowe. Jaka jest rzeczywista wartość tego odkrycia?

Historia odkrycia

Alba Fedeli, już po obronie doktoratu. Po lewej profesor David Parker.
Alba Fedeli, już po obronie doktoratu. Po lewej profesor David Parker.

Według tradycji, Mahomet otrzymał objawienie między 610 a 632 r. Obecną postać, Koran miał zawdzięczać decyzji Kalifa Usmana (644-656). Alba Fedeli, doktorantka na Uniwersytecie w Birmingham, prowadziła badania nad wczesnymi rękopisami Koranu znajdującymi się w lokalnej kolekcji. Tamtejsze zbiory, znane jako Mingana Collection, zgromadził Alfons Mingana (1878-1937), asyryjski orientalista i teolog. Dzięki wsparciu Edwarda Cadbury, biznesmena i filantropa, Mingana w latach dwudziestych trzykrotnie podróżował na wschód w poszukiwaniu manuskryptów. Celem pierwszych dwóch wypraw (1924,1925) były Syria, Liban i Irak. W 1929 roku zbierał rękopisy w Górnym Egipcie i na Synaju. Kolekcja obecnie przechowywana jest w Cadbury Research Library, bibliotece nazwanej na cześć patrona wyjazdów Mingany. Alba Fedeli zwróciła uwagę na manuskrypt z końca VII wieku, w który zostały włożone omyłkowo dwie, niepasujące karty. Przypuszczając, że pochodzą ze starszego kodeksu, postanowiła sprawdzić sprawdzić ich wiek poprzez datowanie radiowęglowe. Badanie wykazało, że z 95,4% prawdopodobieństwa, materiał pochodzi z lat 568-645. Mahomet żył w latach ~570-632. Czy oznacza to, że wspomniane dwie strony (a nie cały Koran, jak niekiedy sugerują media) mogą być starsze od założyciela Islamu?

Rękopis z Birmingham
Rękopis z Birmingham

Rękopis znaleziony w Birmingham

Dwie pergaminowe strony (folio 33,3 x 24,5 cm) zawierają sury 18-20. Tekst został zapisany tuszem w hijazi, wczesnej formie arabskiego pisma. Nie ma znaków diakrytycznych na oznaczenie krótkich samogłosek, natomiast spółgłoski niekiedy oznaczane są skośną kreską. Tekst zbliżony jest do wersji standardowej, będącej współcześnie w użyciu. Datowanie materiału na lata ~568-645 oznacza, że w tym przedziale czasu żyło zwierzę, z którego skóry sporządzono pergamin. Na tej podstawie, Profesor David Thomas stwierdził, że sam rękopis został prawdopodobnie zapisany w mniej niż dwie dekady od śmierci Mahometa. Badacze bardziej sceptyczni wskazują, że nie zbadano wieku tuszu. Hipotetycznie, dwie strony zawierające sury 18-20 mogą stanowić palimpsest, tekst naniesiony na starszy materiał, z którego wytarto wcześniejszy zapis. Doktor Saud al-Sarhan, dyrektor Center for Reaserch and Islamic Studies w Rijadzie zwraca ponadto uwagę, że tekst zawiera różne ozdobniki niespotykane w starszych rękopisach.

Zamieszanie medialne wybuchło, gdyż widełki datowania pergaminu delikatnie ocierają się o czasy przed tradycyjną datą narodzin Mahometa. Niektórzy badacze przypomnieli przy tej okazji teorię, że Koran powstał przez kompilację tekstów wcześniejszych. Stworzyło to podstawę do przypuszczenia, że powyższe dwie karty stanowią część tekstu będącego Prakoranem. Zachowany fragment jest relatywnie mały, a nic w jego treści nie sugeruje, by mógł on stanowić element innego tekstu niż znany obecnie Koran. Dysponując przedziałem prawie 80 lat, przyjęcie najwcześniejszej możliwej daty, sprzecznej z obecnym stanem wiedzy, bez posiadania naprawdę solidnych argumentów, jest objawem myślenia życzeniowego. Nie oznacza to, że teoria istnienia pism, które za Mahometa (lub nieco później) stały się podstawą obecnego Koranu jest fałszywa. Oznacza to, że przywoływanie w tej kwestii rękopisu z Birmingham jest niezasadne. Nie będąc ekspertem w zakresie historii Islamu, natomiast mając pewne przygotowanie papirologiczne, skłaniałbym się ostrożnie do przypuszczenia, że odkryte przez Albę Fideli karty zostały zapisane w pokolenie po śmierci Mahometa. Mielibyśmy wówczas dowód na bardzo wczesne istnienie Koranu w formie bardzo zbliżonej do jego ostatecznej redakcji.

„Początki Islamu pozostają w ciemności”

Powyższe zdanie ks. Joachima Gnilki, wybitnego biblisty i historyka Kościoła, dobrze oddaje rozległe obszary naszej niewiedzy. Nie jest przypadkiem, że najstarsze zidentyfikowane karty znaleziono w Birmingham. Prowadzenie analogicznych badań w Arabii Saudyjskiej, czy w Turcji jest często utrudnione bądź niemożliwe. Konserwatyzm tamtejszych uczonych często skłania ich do obrony tradycyjnych pozycji. Na zachodzie zaś długo brakowało głębszego zainteresowania historią Islamu. Wystarczy przypomnieć, jak zapóźniona jest papirologia arabska w stosunku do analogicznych dziedzin. Obecnie krąży wiele teorii na temat genezy Koranu, łącznie z głosami, że jego ostateczna redakcja miała miejsce… w X wieku. Trudno się w tym wszystkim rozeznać, a istniejące prace nie pozwalają na wydawanie jakiś rozstrzygających wniosków. Miejmy nadzieję, że niebawem się to zmieni. Ostatnie lata przyniosły szereg programów badawczych, mających na celu przebadanie najdawniejszego arabskiego piśmiennictwa. Dorasta także nowe pokolenie naukowców, którzy wychowani na zachodzie, wynieśli znajomość języka arabskiego z domu. Zwiększa się także zainteresowanie tą tematyką, o czym świadczy doktorat Alby Fideli. Można przypuszczać, że najbliższe lata przyniosą kolejne interesujące odkrycia.

Źródła