Mordercza gruszka, czyli o śmierci Klaudiusza Druzusa

Notatkę sponsoruje (godna polecenia) strona Historyczne bzdury. Jej autorka zweryfikowała jako nie-bzdurę informację z powyższego mema. Rzeczywiście, jest niebzdurna o tyle, że podana za źródłem starożytnym. Kwestia wiarygodności źródła, to już zupełnie inna historia…

Cesarz Klaudiusz (41-54) nie miał szczęścia do kobiet. Jego pierwsza żona Urgulanilla została przez niego odprawiona za nieobyczajność (nie uznał nawet swojej córki, Klaudii) i oskarżona o morderstwo. O erotycznym życiu jego trzeciej żony, Messaliny, plotkował cały Rzym, a biedny cesarz musiał ją zamordować, gdyż zaczęła spiskować na jego życie. Na koniec Klaudiusz poślubił Agryppinę, swoją bratanicę. Agryppina zdołała wyprawić go na tamten świat, zdobywając tron dla swojego syna, Nerona. Najmniej nabroiła druga z żon, Elia Petyna. Była ona adoptowaną siostrą Sejana, prefekta pretorianów za panowania Tyberiusza (17-37). Z Elią Petyną musiał się Klaudiusz rozejść po upadku tego polityka w 31 r. Tyle o Klaudiuszu i jego żonach. Interesuje nas teraz los Klaudiusza Druzusa, pierworodnego syna Klaudiusza, którego miał z Urgulanillą. Nieborak miał umrzeć ok. 20 roku n.e., udławiwszy się gruszką. Tak o tym pisze Swetoniusz:

Z trzema żonami miał dzieci: z Urgulanillą Druzusa i Klaudię, z Petyną Antonię, z Messaliną Oktawię oraz syna, którego najpierw obdarzył przydomkiem Germanika, wkrótce Brytannika. Druzusa stracił jeszcze jako pacholę w Pompejach. Mianowicie Druzus udusił się, gdy dla zabawy podrzucał w górę gruszkę i ta wpadła mu w otwarte usta. A właśnie przed kilkoma dniami zaręczył go Klaudiusz z córką Sejana. Tym bardziej dziwię się tym, którzy przypisują jego śmierć zdradzie Sejana

(Swetoniusz, Boski Klaudiusz, 27; przekł. J. Niemierska-Pliszczyńska)

W oryginale rzeczywiście występuje gruszka (piro, dat. sg. od pirum, “pear” według słownika Levis&Short). Czy mający kilka, najwyżej kilkanaście lat chłopiec byłby w stanie połknąć gruszkę? Pytanie jest źle postawione, gdyż opis śmierci małego Druzusa, to topos udławienia się spożywanym owocem. W ten sposób mieli umrzeć np. Anakreont czy Sofokles, że ograniczę się do dwóch pierwszych przykładów, jakie przychodzą mi w tej chwili do głowy. W tych przypadkach, morderczym owocem okazywało się winogrono.

Zgodnie z arkanami starożytnej biografistyki, Swetoniusz nie stroni od plotek. A tych wokół śmierci chłopca musiało się trochę pojawić, skoro autor Żywotów Cezarów odnotowuje głosy, że Klaudiusz Druzus został zamordowany. Swetoniusz jednak rozsądnie podaje, że Sejanowi, wówczas prawej ręce cesarza Tyberiusza, zbrodnia ta się po prostu nie opłacała. Zmuszeni do wyboru między śmiercią topiczną, a mało wiarygodną plotką, musimy przyjąć że… nie wiemy, jak w rzeczywistości zmarł Klaudiusz Druzus. Co więcej, powyższe dwie wersje wskazują, że zapewne także starożytni nie mieli pojęcia, co tak naprawdę spotkało syna przyszłego cesarza i Urgulanilli.

Dlaczego akurat gruszka? Przyznam, że nie umiem w tej chwili odpowiedzieć na to pytanie. Z doświadczenia (pisałem kiedyś artykuł o dziwnych śmierciach w starożytności), kurioza adaptowane z literatury greckiej do łacińskiej, przechodzą różnorakie przekształcenia. Przykładowo, gdy na wschodzie umierało się od widoku osła jedzącego figi, rzymianina przyprawiał o zgon widok osła wcinającego… osty. Może gruszka wywoływała u czytelników Swetoniusza skojarzenie, które nam nie przychodzi do głowy? Znalazłem chyba pewną poszlakę. W antyku istniały gruszki nazywane Tiberiana, na cześć bardzo lubiącego je cesarza Tyberiusza:

One pear is called the Tiberian, which was a special favourite of the Emperor Tiberius; it is more coloured by the sun and grows to a larger size, but otherwise would be the same as the Licerian.

(Pliniusz Starszy, Historia Naturalna, 15.16.54)

Gruszka, Tyberiusz… Czyżby po śmierci młodzieńca należącego do rodziny cesarskiej rozeszła się zabawna plotka, że uśmierciła go gruszka ukochana przez cesarza? Może jest w tym cień sugestii, że ten zgon był na rękę Tyberiuszowi, któremu na pewno nie w smak były owe zaręczyny. Jeszcze jedna obserwacja. Późniejszy cesarz Klaudiusz miał w starożytności opinię strasznego żarłoka (co zresztą przypłacił życiem). Może i to wpłynęło na kształt literackiego opisu śmierci Klaudiusza Druzusa. Nieborak udławiłby się, okazując się bardziej łapczywym i niezdarnym od własnego ojca.

PS. Nie mam pod ręką powieści Gravesa, ale obstawiam że u niego winną zabójstwa jest Liwia 😉